Aνήκει στην οικογένεια των Ερεικοειδών (Ericaceae) και είναι αειθαλής θάμνος ύψους 2-3 μ. ή σπανιότερα μικρό δέντρο. Είναι ένα από τα κοινότερα είδη των μεσογειακών θαμνώνων. Ο φλοιός του είναι τραχύς. Τα φύλλα του είναι γυαλιστερά βαθυπράσινα, λογχοειδή και οδοντωτά έως 10εκ., με οδοντωτές παρυφές.
Τα άνθη έχουν συμπέταλη λευκή στεφάνη μήκους περίπου 1 εκ. και κρέμονται. Τα άνθη άσπρα ή ροζ βγαίνουν κατά κρεμαστά σκιάδια.
Τα άνθη της........λευκοκιτρινωπά σαν καμπανούλες με το άνοιγμα από κάτω για να μην γεμίζουν βρόχινο νερό δίνουν γύρη και νέκταρ σε μεγάλες ποσότητες μέχρι αργά την άνοιξη.
Το μέλι της κουμαριάς είναι σκουρόχρωμο και με πικρή γεύση και έντονο ξεχωριστό ευχάριστο άρωμα. Βοηθά όμως να γίνουν τα μελίσσια και να βάλουν αρκετά αποθέματα για ξεχειμώνιασμα.
Ο καρπός είναι σφαιρικός με διάμετρο 1,5 – 2 εκ. με χρώμα κόκκινο - πορτοκαλί και τραχεία επιφάνεια. Ανθίζει στο τέλος του Φθινοπώρου με αρχές του Χειμώνα. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους.
Οι καρποί (κούμαρα) είναι, σαρκώδη με μικρές κωνικές προεξοχές, αρχικά κίτρινοι και αργότερα κόκκινοι. Οι καρποί είναι εδώδιμοι (τρώγονται) και χρησιμοποιούνται για την παρασκευή εξαιρετικού τσίπουρου. Η συγκομιδή του όμως είναι επίπονη και έτσι το ποτό σπανίζει πλέον. Είναι και η αγαπημένη τροφή του αγριογούρουνου, που πέφτει «με τα μούτρα» στο φαΐ και εκεί το πετυχαίνουν συνήθως οι παγάνες.
Το εντυπωσιακό σχήμα και χρώμα των κλαριών με καρπούς, συνήθως καταλήγουν ως διακοσμητικό στοιχείο σε κάποιο βάζο.
Όσοι είστε από μεγάλες πόλεις, αν νομίζετε ότι δεν έχετε δει ποτέ κουμαριά, κάνετε μεγάλο λάθος. Έχετε προσέξει κάποια κλαδιά που πωλούνται τα Χριστούγεννα με καρφωμένα στις άκρες των κλαδιών ένα βαμμένο με κόκκινη λαδομπογιά φιρίκι; Αυτά τα κλαριά είναι από
κουμαριά.
Θεωρώ ότι είναι ένα από τα πιο γευστικά φρούτα της φύσης. Αν και οι γνώμες διίστανται για την γεύση των κούμαρων, από αρχαιοτάτων χρόνων.
Άλλοι νομίζουν ότι δεν είναι καν φαγώσιμοι οι καρποί. Το φυτό μας προειδοποιεί πλήρως για το πότε πρέπει να τρώμε ένα κούμαρο.
Αν δεν έχει ωριμάσει αρκετά είναι αρκετά στυφό και άγευστο, αν δε έχει ωριμάσει πάρα πολύ, έχει άσχημη γεύση.
Αλλά, στην πλήρη ωρίμανση του είναι ένας πολύ εύγεστος και εκλεκτός καρπός.
Και βέβαια , επειδή δεν αντέχει καθόλου μετά τη συγκομιδή , ο καλύτερος τρόπος να τα φάει κάποιος είναι κατευθείαν από το δέντρο.
Παράλληλα από τα κούμαρα φτιάχνονται , εξαιρετικό τσίπουρο -σε πολλές περιοχές της Ελλάδας στα χρόνια του μεσοπολέμου και νωρίτερα έφτιαχναν και μάλιστα τα τελευταία χρόνια σε πολλές περιοχές αρχίζουν πάλι να το φτιάχνουν ), λικέρ, κονιάκ, (στην Πορτογαλία κάνουν ένα δυνατό κονιάκ με το όνομα medronho) καθώς και γλυκά του κουταλιού ήμαρμελάδα.
Τα φύλλα και ο φλοιός χρησιμοποιούνται στην φαρμακευτική.
Πηγές:https://kokkini-melissa.blogspot.com/2007/11/blog-post_02.html , https://pelionsflora.wordpress.com/, https://sophy.u-3mrs.fr/photohtm/FI79.HTM