Η βελανιδιά είναι ενδημικό είδος, φυλλοβόλο, με φύλλα δερματώδη, που διατηρούνται πράσινα μέχρι αργά το χειμώνα.
Απο την αρχαιότητα μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα τα κύπελλα της βελανιδιάς συλλέγονταν για την παραγωγή δέψικων εκχυλισμάτων, με μεγάλη περιεκτικότητα σε τανίνη, που χρησιμοποιούνταν στη επεξεργασία των δερμάτων και την παραγωγή βαφικών ουσιών και μελάνης. Η αντικατάσταση των παραδοσιακών αυτών προϊόντων απο συνθετικά χημκά προϊόντα τις τελευταίες δεκαετίες σήμανε ουσιαστικά την εγκατάληψη των δασών αυτών.
Μεγαλώνει σε ανοικτές συστάδες με μέσο ύψος 5-7 μέτρα. Διαθέτει μια πλατειά ωόειδή κόμη.Τα φύλλα έχουν τελικό μέγεθος 4-8 εκατοστά αλλά διαφέρουν σε σχήμα και στο μέγεθος ακόμη και στο ίδιο δένδρο. Τα άνθη είναι πράσινα και συνήθως τα αρσενικά και θηλυκά άνθη στο ίδιο κλαδί. Η γονιμοποίηση γίνεται απο τον άνεμο με επιτυχία 4 στα 5 άνθη.Οι καρποί εμφανίζονται μόνη ή σε ζεύγος και ωριμάζουν το δεύτερο έτος, τον Νοέμβριο και έχουν μετά την ωρίμανση χρώμα καφέ.Η πτώση των καρπών συμβαίνει τον Δεκέμβριο-Ιανουάριο.
Οι σπόροι έχουν μέγεθος περίπου 4 εκ γρήγορα χάνουν την ζωτικότητα τους αν ξεραθούν για αυτό είναι καλύτερα να σπέρνονται μόλις ωριμάσουν και συλλεχθούν. Στη φύση βλαστάνουν εύκολα αλλά υπάρχουν απώλειες καθώς οι σπόροι αποτελούν τροφή γα πτηνά και μικρά ζώα.
Η βελανιδιά αναπτύσει βαθύ και μεγάλο διαστάσεων ριζικό σύστημα.Ετσι μεγιστοποιείται η πρόσληψη νερού και αντέχει τους δυνατούς ανέμους, προσφέρει δε καλύτερη προστασία του εδάφους απο διάβρωση.Διαθέτει παχύ φλοιό που τη προστατεύει απο ξηρασία και έρπουσες πυρκαγιές.